این تأنی بیضه دولت چون طیور

(دفتر سوم، صص ۲۰۰ و ۱۹۹)
۵-۳-۶- فلسفه و هدف از خلقت
نظر ملای رومی در این خصوص،‌ متّّخذ از قرآن کریم و احدیت معصومین است. از نظر قرآن و حدیث،‌ هدف از کلّ عالم اظهار عظمت الهی و کشف گنجهای حکمت حکیم مطلق،‌ خداوند متعال است. چون قدرت خلاقیت دارد خلق میکند. چون قدرت آفرینش دارد میآفریند. چون صوریگر است،‌ صورت میدهد. طبیعت خداوند و اقتضای ذات الهی که دارای صفات بینهایت بوده، بروز صفات مکنون در ذات احدیّت است؛ نه احتیاج و افتقار و نیاز.
او علم و قدرت بینهایت دارد. کمال و جمال مطلق دارد. اراده کرده تا جمالش را در آیینه کثرات مشاهده نماید. بنابراین هدف خدا از خلقت،‌ خود اوست نه چیز دیگر. فلاسفه از این مطلب هدف بودن رقیقه الهی به حقیقه او تعبیر میکنند. که هدف داخل ذات است نه خارج از ذات. یعنی مرحله و مرتبهای از ذات الهی که از او به رقیقه تعبیر میشود،‌ هدف مرحله دیگر از ذات، که حقیقه نامیده میشود، گشته است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

عرفا، خصوصاً مولوی در این زمینه بیش از هر چیز به یک حدیث قدسی تمسک جستهاند که میفرماید:
کنتُ کنزاً مخفیّاً فَاَحبَبتُ اَن اُعرف فخلقتُ الخلقَ لِکَی اُعرف (مصابیح الانوار، ج ۲، ص ۴۰۵)
من گنج نهانی بودم، دوست داشتم که شناخته شوم، پس مخلوقات را آفریدم که شناخته شوم.

بهر اظهار است این خلق جهان

تا نماند گنج حکمت‌ها نهان

کنت کنزاً کنت مخفیاً بشنو

جوهر خود گم مکن اظهار شو

(دفتر چهارم، ص ۴۵۶)
جلالالدین در جای دیگر، فلسفه خلقت را جوشش ذات الهی و بروز آن در قالب اسماء و صفات بیان کرده و میگوید: این گنج مخفی (ذات الهی) از شدت پری و بزرگی و عظمت از مکمن غیب ظاهر شده و خودنمایی کرده است. تجلی اشدّ‌و اعظم او در جهان خاکی بوده است که این تجلی خاص بر خاک شرافت مضاعف بخشیده و آن را از افلاک برتر ساخته است. زیرا تجلی اعظم وی در مظهر اعظم که وجود مبارک انسان کامل است صورت گرفته و انسان کامل بر روی زمین زندگی میکند. از اینرو به برکت او نورانیتر از افلاک گشته است:

گنج مخفی بد ز پری چاک کرد

خاک را تابان‌تر از افلاک کرد

گنج مخفی بد ز پری جوش کرد

خاک را سلطان اطلس‌پوش کرد

(دفتر اول، ص ۱۷۷)
مولوی در جای دیگر، خلقت جهان را موجب افزایش آن دانسته و میگوید: ‌جهان محصول ایجاد خداوندی است. این ایجاد بر خداوندی خدا نمیافزاید؛‌ بلکه افزایش در خود جهان خلقت صورت میپذیرد. افزایش عالم نتیجه پدیدار شدن صفات الهی است. چون خلاقیت صفتی از صفات الهی است. اقتضای این صفت، آفرینش است. پس چون او خلاق (بسیار آفریننده) است، طبیعتاً آفریدههای فراوان داشته و تا به این صفت متصف است؛ روز به روز بر خلایق میافزاید و وسعت میدهد. به همین جهت یکی از اسماء شریفه او وسیع است.
و کان الله واسعاً حکیماً. (النساء،‌ ۱۳)؛ و خداوند وسعتدهنده و حکیم است.
و در آیه دیگر از قرآن کریم، به وسعت دادن مدام آسمان اشاره کرده و میفرماید: